By ograniczyć szkodliwe emisje zanieczyszczeń powietrza pochodzące z transportu drogowego, władze wielu europejskich miast decydują się na wprowadzenie Stref Czystego Transportu (SCT). Są to obszary, do których dostęp jest uzależniony od spełnienia określonych norm emisji spalin silnika (znanych jako normy Euro), związanych m.in. z datą produkcji pojazdu.
Większość Stref Czystego Transportu (SCT) powstała w ciągu ostatniej dekady, a ich liczba systematycznie wzrasta. Obecnie w Europie istnieje około 320 takich obszarów. Do roku 2025 na Starym Kontynencie ma być ich około 500. To stanowi wzrost o 58% w porównaniu z czerwcem ubiegłego roku.
Dodatkowo, w ciągu najbliższych dwóch lat, co najmniej 27 już istniejących Stref Czystego Transportu zostanie dodatkowo rozszerzonych lub stanie się bardziej restrykcyjnych. Zmiany te zostaną wprowadzone głównie w dużych miastach europejskich takich jak Londyn (o czym więcej poniżej), Paryż, Bruksela i Berlin.
W Europie Środkowej i Wschodniej Strefy Czystego Transportu są wprowadzane stosunkowo od niedawna. W Polsce Kraków jako pierwszy postanowił utworzyć Strefę Czystego Transportu (SCT) – uchwałę w tej sprawie miejscy radni podjęli w listopadzie zeszłego roku. Początkowy, jeszcze bardzo łagodny etap SCT, wejdzie w życie 1 lipca 2024 roku. Wówczas wjazd do miasta będzie ograniczony dla około trzydziestoletnich aut. Kolejny etap ma zostać uruchomiony dwa lata później tj. od 1 lipca 2026 r. Wtedy ograniczenia będą dotyczyć aut wyprodukowanych przed rokiem 2000 w przypadku benzyny i przed rokiem 2008 lub 2010 w przypadku diesla (w zależności od tonażu). Wkrótce podobne przepisy ma przyjąć wzorem Krakowa Warszawa.
Warto jeszcze w tym miejscu dodać, że unijny projekt, w ramach, którego m.in. przygotowane były założenia do krakowskiej Strefy Czystego Transportu został niedawno bardzo doceniony przez Komisję Europejską.
Projekt Dynaxibility4CE, bo o nim mowa, został bowiem wybrany do grona finalistów REGIOSTARS 2023. Z 228 aplikacji wyłoniono 30 najlepszych – w tym tę, w której Kraków był jednym z partnerów!
REGIOSTARS to coroczny konkurs organizowany przez Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej od 2008 roku. Jest znakiem „doskonałości” projektów finansowanych przez UE.
Przyjrzyjmy się teraz, jak działają strefy czystego transportu (Low Emission Zones, Umweltzones, Zones à faibles émissions itp.) w innych krajach Europy i jakie efekty przynoszą. A także jakie są dalsze plany tamtejszych władz w związku działaniem stref i ochroną powietrza.
Przykłady miast europejskich ze Strefami Czystego Transportu
Antwerpia
W Antwerpii pierwsze ograniczenia emisji pojazdów zostały wprowadzone w 2017 roku, kolejne w 2020 roku, a następne planowane są na 2025 rok. Obecnie wjazd do strefy jest dozwolony tylko pojazdom spełniającym normy Euro 2 z silnikiem benzynowym (wyprodukowane w 1997 roku lub później) i normy Euro 5 z silnikiem diesla (wyprodukowane w 2011 roku lub później). Samochody z silnikiem diesla, spełniające wymogi normy Euro 4, również mogą wjechać, ale za dodatkową opłatą. Wprowadzenie strefy w Antwerpii spowodowało zmniejszenie emisji tlenków azotu (NOx) o 32% i sadzy o 55% w porównaniu z danymi z 2016 roku.
Bruksela
Strefa niskoemisyjna w Brukseli została wprowadzona 1 stycznia 2018 roku w ramach planu Powietrze, Klimat oraz Energia. Oprócz strefy niskoemisyjnej, plan ten zakłada szereg innych działań, takich jak poprawa efektywności energetycznej budynków, monitorowanie jakości powietrza oraz produkcja energii z odnawialnych źródeł. Strefa niskoemisyjna w Brukseli jest jedną z najbardziej rygorystycznych w Europie, ale jej wprowadzenie spotkało się z akceptacją społeczną dzięki wyraźnemu harmonogramowi etapowego wdrażania.
Obecnie wszelkie pojazdy osobowe, dostawcze i autobusy z silnikiem Diesla, które nie spełniają co najmniej normy paliwowej Euro 3 oraz pojazdy benzynowe normy Euro 2, nie mogą swobodnie poruszać się po mieście, z wyjątkiem niektórych wyznaczonych obszarów (obwodnica, przyległe ulice oraz wybrane parkingi Park & Ride). Kolejne ograniczenia dla pojazdów benzynowych będą wprowadzone w 2025 roku, a dla pojazdów Diesla stopniowo według określonego harmonogramu, osiągając wymaganą normę Euro 6 w 2025 roku. Od 2030 roku żadne pojazdy z silnikiem Diesla nie będą mogły poruszać się po Brukseli, a od 2035 roku żadne pojazdy z silnikami spalinowymi (w tym także na LPG).
Regulacje przewidują możliwość wjazdu do strefy pojazdów niespełniających norm, ale maksymalnie na 8 dni w roku, jedynie za zakupem specjalnej przepustki (koszt: 35 EUR/dzień). Strefa obejmuje wszystkie pojazdy osobowe, dostawcze i autobusy zarejestrowane zarówno w kraju, jak i poza nim. Strefa niskoemisyjna miasta Brukseli obejmuje wszystkie 19 dzielnic w stołecznym regionie o powierzchni 161 km², gdzie mieszka około 1,2 miliona mieszkańców.
Londyn
Londyn może pochwalić się najbardziej rozbudowanym systemem stref niskoemisyjnych w Wielkiej Brytanii. Miasto posiada dwie rodzaje stref: Low Emission Zone i Ultra Low Emission Zone, oraz dodatkową strefę opłat za korzystanie z dróg (congestion charge). Pierwsza strefa obejmuje większość obszarów zurbanizowanych Londynu, skupiając się głównie na pojazdach użytkowych z silnikami diesla. Busy i minibusy muszą spełniać co najmniej normę Euro 3 (wyprodukowane w 2001 roku lub później), podczas gdy ciężarówki, autobusy i pojazdy specjalistyczne muszą spełniać normę Euro 6 (wyprodukowane w 2014 roku lub później).
Strefa Ultra Low Emission (ULEZ) obejmuje obszar o powierzchni około 380 km2 (dla porównania – powierzchnia Krakowa to 327 km2), między północną i południową obwodnicą, i obejmuje wszystkie rodzaje pojazdów. Motocykle i skutery muszą spełniać co najmniej normę Euro 3, samochody i busy z silnikiem benzynowym – Euro 4, a samochody i busy z silnikiem diesla – Euro 6.
Według władz Londynu, stężenie NO2 jest szacowane na 21% niższe w centralnej części miasta i 46% niższe w centrum Londynu niż miało to miejsce przed wprowadzeniem Ultra Low Emission Zone.
Dodajmy – władze stolicy Wielkiej Brytanii (jak wspominaliśmy) chcą znacznie rozszerzyć obszar ULEZ. Od 29 sierpnia ma on objąć teren całego Wielkiego Londynu, czyli wszystkie dzielnice o łącznej powierzchni ponad 1500 km2.
Madryt
Wprowadzenie SCT w Madrycie w 2019 roku spowodowało 20% spadek poziomu NO2 w ciągu pierwszego roku. W 2021 roku Hiszpania zatwierdziła Ustawę o Zmianach Klimatycznych, która nakazuje każdemu miastu o liczbie mieszkańców powyżej 50 tysięcy (149 miast, 25 milionów ludzi, co stanowi 47% całej populacji w Hiszpanii) utworzenie Stref Czystego Transportu. W grudniu 2022 roku opublikowano dekret regulujący wskaźniki pomiaru redukcji emisji gazów cieplarnianych, zanieczyszczeń i hałasu, które należy osiągnąć w strefach.
Tekst powstał we współpracy z kampanią CleanCities.
